Sâu Răng Ở Trẻ Em: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Cách Điều Trị

Sâu răng ở trẻ em là bệnh răng miệng rất phổ biến, có thể xảy ra ở cả răng sữa và răng vĩnh viễn. Thực tế, bệnh lý này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe răng miệng mà còn tác động đến thể chất và chất lượng cuộc sống. 

Thực trạng sâu răng ở trẻ em

Sâu răng là bệnh nha khoa rất phổ biến ở trẻ em, nhất là trẻ từ 5 – 10 tuổi. Đây thực chất là tình trạng nhiễm khuẩn của răng, đặc trưng bởi sự hủy khoáng các chất hữu cơ, vô cơ ở men răng và ngà răng do vi khuẩn. Sâu răng có thể xảy ra ở cả hệ răng sữa và răng vĩnh viễn. Trong đó, trẻ em có nguy cơ sâu răng cao hơn so với người trưởng thành do chưa biết cách chăm sóc răng miệng và chế độ ăn nhiều chất đường bột.

Theo ước tính, ở Hoa Kỳ có đến 23% trẻ bị sâu nhiều răng, tỷ lệ này lên đến 57% ở Nam Phi và Ấn Độ, 51% tại Trung Quốc và 28% ở Anh. Theo điều tra của Viện Răng Hàm Mặt Hà Nội, 60 – 80% trẻ bị sâu răng sữa, 69% trường hợp sâu răng ở lứa tuổi từ 15 – 17 và hơn 50% trẻ trên 8 tuổi hình thành nhiều cao răng (điều kiện cần để vi khuẩn tấn công và phá hủy mô cứng ở men răng, ngà răng).

Dấu hiệu nhận biết bệnh sâu răng ở trẻ em

Tương tự như sâu răng ở người lớn, sâu răng ở trẻ em cũng phát triển qua 2 giai đoạn là sâu men và sâu ngà. Trong đó ở giai đoạn sâu men, răng hầu như không bị đau nhức, khó chịu do men răng không chứa mạch máu và tế bào thần kinh. Tuy nhiên, ngà răng là cơ quan có nhiều dây thần kinh, kết cấu mềm, xốp và nhiều chất hữu cơ nên vi khuẩn có xu hướng phát triển mạnh gây ra nhiều triệu chứng khó chịu.

Các dấu hiệu nhận biết bệnh sâu răng ở trẻ em:

• Bề mặt răng, kẽ răng và mặt trong/ mặt ngoài răng có màu trắng đục hoặc đổi sang màu nâu, đen
• Sâu răng tiến triển có thể gây hình thành lỗ sâu màu nâu, đen, có mùi hôi, dễ ê buốt và đau nhức khi ăn uống (nhất là khi dùng thức ăn nóng, lạnh,…)
• Hơi thở có mùi, ngay cả khi đã vệ sinh răng miệng sạch sẽ
• Một số trường hợp sâu răng có thể gây viêm lợi (lợi sưng đỏ, đau nhức và dễ chảy máu)

Nguyên nhân gây sâu răng ở trẻ nhỏ

Sâu răng nói chung và sâu răng ở trẻ em nói riêng là bệnh đa nguyên nhân, trong đó có vai trò chính của vi khuẩn (chủ yếu là các vi khuẩn thường trú bên trong khoang miệng). Tuy nhiên, vi khuẩn chỉ phát triển và gây hủy khoáng men răng, ngà răng khi có những yếu tố thuận lợi như chất lượng men răng kém, răng khấp khểnh, vệ sinh răng miệng kém, thói quen ăn uống,…

1. Cơ chế hình thành sâu răng

Sâu răng ở trẻ em bắt nguồn từ sự phát triển quá mức của vi khuẩn. Vi khuẩn có xu hướng trú ngụ trong những mảng thức ăn thừa, gây ra hiện tượng vôi hóa dẫn đến hình thành vôi răng/ cao răng. Cao răng bám chặt vào răng, kết cấu cứng và hoàn toàn không thể làm sạch thông qua chải răng thông thường.

Mảng bám chứa vi khuẩn sẽ phản ứng với carbohydrate (có trong thực phẩm chứa nhiều đường, tinh bột) tạo ra axit và làm giảm độ pH trong khoang miệng. Axit do vi khuẩn tạo ra chính là nguyên nhân trực tiếp gây hòa tan tinh thể cấu trúc răng (quá trình hủy khoáng).

2. Nguyên nhân & yếu tố nguy cơ

Như đã đề cập, sâu răng ở trẻ em là bệnh đa nguyên nhân. Dưới đây là một số nguyên nhân và yếu tố thuận lợi có thể gây ra bệnh lý này:

• Đặc điểm của răng sữa: Khác với răng trưởng thành, răng sữa có kết cấu mềm, không bền vững nên rất dễ bị sâu. Sâu răng sữa không được điều trị có thể lây lan sang răng ở những vị trí xung quanh. Hơn nữa, đây còn là điều kiện thuận lợi khiến cho các răng vĩnh viễn mọc sau đó có nguy cơ sâu răng cao.
• Do răng mọc khấp khểnh, lệch lạc: Trong thời gian thay răng, hàm răng của trẻ thường chưa được ổn định, dễ khấp khểnh, mọc lệch lạc,… Đây là điều kiện để thức ăn bám dính vào, tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển và gây sâu răng.
• Vệ sinh răng miệng kém: Trẻ em chưa ý thức được sự quan trọng của các biện pháp vệ sinh răng miệng nên thường chải răng qua loa hoặc lười đánh răng 2 – 3 lần mỗi ngày. Thói quen này khiến cho mảng bám hình thành, vi khuẩn có môi trường lý tưởng để phát triển và gây ra các bệnh răng miệng.
• Chế độ ăn: Sử dụng nhiều thức uống có gas, bánh kẹo và các món ăn chứa đường là yếu tố làm tăng nguy cơ sâu răng. Bởi carbohydrate là nguồn dinh dưỡng ưa thích của vi khuẩn. Vì vậy, trẻ có chế độ ăn nhiều chất bột đường thường có nguy cơ bị sâu răng cao hơn.
• Vi khuẩn: Vi khuẩn là yếu tố quan trọng trong cơ chế gây bệnh sâu răng. Các vi khuẩn gây sâu răng đa phần đều thường trú trong khoang miệng và chỉ phát triển mạnh gây hủy khoáng men răng, ngà răng khi có điều kiện thuận lợi. Trong đó, vi khuẩn Streptococcus mutans là tác nhân chủ yếu gây ra bệnh lý này.
• Không cung cấp đủ fluor: Fluor là khoáng chất cần thiết giúp răng chắc khỏe. Nghiên cứu cho thấy, fluor gặp hydroxyapatite của răng sẽ kết hợp thành fluorapatite có đặc tính rắn chắc có thể chống lại sự phân hủy của axit từ vi khuẩn. Vì vậy, nếu không cung cấp fluor cho trẻ qua kem đánh răng, nước súc miệng,… răng của bé sẽ có nguy cơ sâu răng cao hơn bình thường.

Có thể thấy, sâu răng ở trẻ em xảy ra khi quá trình hủy khoáng diễn ra nhanh hơn quá trình tái khoáng. Trong đó có vai trò chính của vi khuẩn dưới tác động của những yếu tố thuận lợi. Hậu quả là làm mất mô cứng của men răng và ngà răng.

Bệnh sâu răng ở trẻ em có nguy hiểm không?

Sâu răng là bệnh nha khoa thường gặp ở trẻ nhỏ. Nhiều bậc phụ huynh cho rằng đây là bệnh lành tính, ít ảnh hưởng đến sức khỏe nên không can thiệp điều trị cho con trẻ. Tuy nhiên trên thực tế, sâu răng không được chữa trị kịp thời có thể gây ra nhiều tác động đối với sức khỏe răng miệng, thể chất và chất lượng cuộc sống.

Các ảnh hưởng của bệnh sâu răng ở trẻ em:

• Hoại tử tủy: Ở giai đoạn đầu, sâu răng hầu như không gây khó chịu. Tuy nhiên khi đã xuất lỗ sâu, trẻ có thể bị đau nhức, mất ngủ và ăn không ngon do thức ăn bị lọt vào bên trong. Nếu không điều trị, sâu men có thể tiến triển sang sâu ngà, viêm tủy răng cấp/ mãn, hoại tử tủy.
• Biến chứng kế cận, biến chứng xa: Một số trường hợp các chất hoại tử của tủy có thể thoát ra lỗ chóp chân răng dẫn đến viêm xương hàm, viêm quanh chóp, viêm nha chu hoặc tụ lại ở chân răng gây nang chân răng, u hạt,… Vi khuẩn cũng có thể gây ra biến chứng xa hơn như viêm nội tâm mạc và viêm xoang hàm.
• Sụt cân: Cơn đau và cảm giác ê buốt ở răng sâu có thể bị kích hoạt khi dùng một số loại thức ăn. Do đó, sâu răng ở trẻ em có thể khiến con trẻ chán ăn, ăn uống kém dẫn đến sụt cân, suy nhược. Trường hợp nặng có thể gây giảm sức đề kháng và suy dinh dưỡng.
• Ảnh hưởng đến cuộc sống: Sâu răng nặng có thể khiến trẻ ngại tiếp xúc với bạn bè, thụ động và e ngại, mất tự tin khi giao tiếp. Tình trạng này cũng ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển tâm lý và khả năng học tập của trẻ.

Các phương pháp điều trị, phòng ngừa sâu răng ở trẻ em

Sâu răng ở trẻ em không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe răng miệng mà còn tác động đến thể chất và tâm lý. Vì vậy, phụ huynh cần cho trẻ đến phòng khám/ bệnh viện ngay khi phát hiện các dấu hiệu tổn thương do sâu răng gây ra.

Các phương pháp điều trị, phòng ngừa sâu răng ở trẻ em hiệu quả:

1. Cung cấp fluor cho răng

Như đã đề cập, fluor là khoáng chất cần thiết để tăng độ cứng chắc cho men răng và có thể ngăn chặn được tác động axit từ vi khuẩn. Trẻ nhỏ thường có tâm lý sợ hãi khi can thiệp các kỹ thuật nha khoa chuyên sâu. Vì vậy trong trường hợp sâu răng nhẹ, bác sĩ thường chỉ định dùng fluor để lấp đầy các lỗ sâu, tăng độ cứng chắc cho men răng và phòng ngừa sâu răng tái phát.

Phụ huynh có thể cung cấp fluor cho trẻ nhỏ bằng cách:

• Cho trẻ sử dụng nước lọc chứa hàm lượng fluor và khoáng chất cao để cung cấp chất khoáng thiết yếu cho cơ thể.
• Dùng các loại muối ăn có chứa fluor thay vì muối ăn thông thường. Muối ăn chứa fluor có thể dùng cho trẻ từ 6 tháng đến 15 tuổi.
• Cho trẻ sử dụng kem đánh răng và nước súc miệng chứa fluor với nồng độ vừa phải. Sử dụng sản phẩm chứa fluor quá cao có thể gây ra hiện tượng men răng bị fluor hóa khiến răng xuất hiện các đốm trắng hoặc đổi màu.

2. Trám bít hố rãnh

Trong trường hợp sâu răng đã xuất hiện hố rãnh, bác sĩ thường chỉ định trám bít. Bởi thức ăn dễ dính vào các hố rãnh, tạo điều kiện thuận lợi để vi khuẩn phát triển và tiếp tục phát hủy các mô vô cơ, hữu cơ của ngà răng. Hơn nữa, thức ăn lọt vào hố sâu còn gây đau, ê buốt và khó chịu.

Chính vì vậy để khắc phục tình trạng này, trẻ sẽ được làm sạch ngà răng, sau đó sát khuẩn và trám bít bằng vật liệu nhân tạo. Tùy vào vị trí răng sâu, bác sĩ sẽ lựa chọn chất liệu phù hợp để đảm bảo chức năng nhai và tránh gây mất thẩm mỹ.

3. Xây dựng chế độ ăn hợp lý

Chất bột đường (carbohydrate) chính là tác nhân trực tiếp khiến vi khuẩn sản sinh axit gây phá hủy mô cứng của men răng và ngà răng. Do đó bên cạnh việc bổ sung fluor và trám bít hố rãnh, phụ huynh cần xây dựng chế độ dinh dưỡng phù hợp để cải thiện và phòng ngừa sâu răng tái phát.

Chế độ ăn giúp cải thiện và phòng ngừa sâu răng ở trẻ em:

• Dặn dò trẻ hạn chế dùng thức ăn, thức uống chứa hàm lượng đường cao như bánh kẹo, nước ngọt có gas, socola,… Thay vào đó, nên dùng trái cây hoặc các chất tạo ngọt tự nhiên như mật ong để giảm thiểu nguy cơ sâu răng.
• Tăng cường rau xanh vào chế độ ăn cho trẻ. Rau xanh có độ pH kiềm sẽ trung hòa axit do vi khuẩn bài tiết, từ đó làm giảm quá trình phá hủy mô cứng ở men răng và ngà răng. Ngoài ra, chất xơ trong rau xanh còn giúp làm sạch thức ăn thừa, giảm hôi miệng và ngăn chặn sự phát triển quá mức của vi khuẩn.
• Khuyến khích trẻ dùng sing-gum chứa xylitol (chất tạo ngọt tự nhiên từ rau củ) sau mỗi bữa ăn để giảm hình thành mảng bám. Cụ thể là khi nhai kẹo sing-gum, khoang miệng sẽ tăng tiết nước bọt giúp trung hòa axit từ vi khuẩn và ngăn chặn hiện tượng hủy khoáng.
• Tăng cường bổ sung các loại thực phẩm chứa canxi, fluor, khoáng chất và vitamin C. Các thành phần dinh dưỡng này có thể cải thiện sức khỏe răng miệng và tăng độ cứng của men răng. Qua đó giảm nguy cơ sâu răng, tái tạo, lấp đầy các lỗ sâu li ti và hỗ trợ phòng ngừa các bệnh nha khoa thường gặp khác.

4. Vệ sinh răng miệng đúng cách

Vệ sinh răng miệng đúng cách là biện pháp quan trọng giúp kiểm soát và phòng ngừa sâu răng. Ngoài ra, đây cũng là cách đơn giản để giảm nguy cơ mắc các bệnh răng miệng thường gặp khác.

Cách vệ sinh răng miệng cho trẻ nhỏ:

• Phụ huynh nên hướng dẫn trẻ cách chải răng để bảo vệ sức khỏe răng miệng. Với trẻ nhỏ, nên giám sát và hướng dẫn cụ thể trong quá trình chải răng để đảm bảo khoang miệng được làm sạch hoàn toàn.
• Đối với trẻ nhỏ, nên chú ý lựa chọn bàn chải có kích thước vừa phải và nên thay bàn chải định kỳ 3 tháng/ lần.
• Dặn dò trẻ chải răng 3 lần/ ngày sau các bữa ăn. Vào những thời điểm không thể chải răng sau khi ăn, nên hướng dẫn trẻ súc miệng bằng nước sạch và nhai sing-gum để tăng tiết nước bọt giúp trung hòa axit và ngăn chặn hiện tượng hủy khoáng của vi khuẩn.
• Hỗ trợ trẻ dùng chỉ nha khoa để làm sạch hoàn toàn thức ăn và mảng bám ở kẽ răng. Ngoài ra, nên cho trẻ súc miệng bằng sản phẩm chuyên dụng sau khi đánh răng để tiêu diệt hại khuẩn trong khoang miệng. Tuy nhiên, cần dặn trẻ không được ăn uống trong ít nhất 30 phút sau khi súc miệng.
• Tăng hứng thú cho bé khi chải răng bằng cách sử dụng nhiều bàn chải có màu sắc, hình dáng khác nhau + kem đánh răng có nhiều mùi vị. Điều này sẽ tạo sự hào hứng cho bé khi chải răng, tránh tình trạng lười và trốn tránh việc vệ sinh răng miệng.
• Cho trẻ khám nha khoa định kỳ 6 tháng/ lần để kịp thời phát hiện và điều trị các bệnh lý răng miệng.

Sâu răng ở trẻ em là tình trạng rất phổ biến và có xu hướng tăng lên trong những năm gần đây. Để giảm thiểu tác hại của bệnh đối với sức khỏe răng miệng và chất lượng cuộc sống, phụ huynh nên đưa trẻ đến gặp nha sĩ ngay khi nhận thấy các biểu hiện khác thường. Ngoài ra, cần chủ động phòng ngừa sâu răng và các bệnh răng miệng cho con trẻ.

Tham khảo thêm:

• Thuốc xịt chống sâu răng cho bé được nhiều bố mẹ lựa chọn
• Sâu răng sữa ở trẻ có nguy hiểm không?
• Sâu răng nhẹ có tự khỏi được không?